srail, Trump’tan ne istemi olabilir? srail’in Suriye’ye ynelik havadan ve karadan saldrlar devam ederken hayalindeki Suriye nasl bir yapya sahip? Trkiye ile kar karya gelinen noktalar neler? Ve Netanyahu neden konuyu Trump’a tamak zorunda kald?
Ahmet Arda ensoy/ Trkiye Aratrmalar Vakf
srail Babakan Binyamin Netanyahu ABD ziyareti kapsamnda 7 Nisan’da ABD Bakan Trump ile Beyaz Saray’da bir araya geldiinde ana gndem ran’la yaplan nkleer mzakereler ve ran’a ynelik bir saldr ihtimaliydi. Ancak grme sonras basn karsnda yaplan aklamalarda Netanyahu’nun Suriye’deki durumu ele aldklarn sylemesi ve Trkiye ile Suriye zerinden ktleen ilikilere vurgu yapmas sonras odak Suriye’ye kayd. Buna yant olarak Trump’n Cumhurbakan Erdoan’la iyi ilikilerine vurgu yapmas ve Netanyahu’nun makul olmas gerektiini sylemesi olduka dikkat ekti. Hatta bu yaananlar Netanyahu’nun Trump’tan Suriye ve Trkiye konusunda istediklerini alamad eklinde yorumland.
Peki srail, Trump’tan ne istemi olabilir? srail’in Suriye’ye ynelik havadan ve karadan saldrlar devam ederken hayalindeki Suriye nasl bir yapya sahip? Trkiye ile kar karya gelinen noktalar neler? Ve Netanyahu neden konuyu Trump’a tamak zorunda kald? Tm bu sorulara cevap arayarak Suriye’de devrim sonras g dengesi ve aktrlerin pozisyonlarn ak bir ekilde ortaya koymak mmkn olacaktr.
srail’in hayalindeki Suriye
srail Bear Esed’in lkeyi terk ettii 8 Aralk’tan itibaren Suriye’de 700’den fazla saldr dzenledi. Hava saldrlarnn yan sra Golan Tepeleri’nin ilerisinde Dera ve Kuneytra’da karadan da belirli blgeleri igal etti. Ancak bu saldrlar Suriye iin yeni bir durum deil. 2011’de balayan i sava boyunca srail, lkedeki Hizbullah ve ii milis varln bahane ederek saysz saldr gerekletirdi. Hatta bu saldrlarda getiimiz yl olduka ileri giderek ran’n am konsolosluunu hava saldrsyla hedef almt. Ayrca gneyde gerekletirdii karadan igali Esed rejiminin devam ettii Eyll aynda balatmt. Dolaysyla bu noktada srail’in Suriye’ye ynelik saldrlarn Suriyeli muhaliflerin Esed rejimini devirmesi srecine balamak olduka yanl olacaktr. te yandan srail’in Golan Tepeleri’ni 1967’den beri igal altnda bulundurduunu, Esed rejiminin bu topraklar geri almak iin 1974 ylndan beri hibir giriimde bulunmadn da hatrlatmak gerekiyor. Ancak Esed rejiminin yklmasyla birlikte Suriye’de yeni bir gereklik ortaya km durumda. Ve bu gerekliin srail’e yeni tehditler oluturduu da bir gerek.
ncelikle belirtmek gerekirse srail iin Suriye’nin istikrarsz ve mmknse blnm bir yapda olmas ana hedef olarak grlmektedir. Dolaysyla am’da hangi aktrn olduundan bamsz olarak bunu gerekletirmek iin admlar atmaktadr. lgin olan ise srail’in 2013 yl itibariyle zellikle Msr’da Mursi iktidarnn srail’e oluturduu tehdit sonras Suriye’de bir rejim deiiklii yerine ‘ehven-i er’ olarak zayflam bir Esed rejiminin devamn tercih ettiidir. Dolaysyla 8 Aralk 2024 itibariyle Esed rejiminin yklmas srail iin daha tercih edilir olan aktrn yok olmas ve bundan dolay yeni tehditler hissetmesi anlamna gelmektedir. Bu noktada blnm, istikrarsz, ekonomik ve askeri olarak kendine yetemeyen, YPG’nin zerklik kazand ve her an srail saldrlarna ak bir Suriye, srail iin ideal senaryoyu oluturmaktadr. Tam da bu yzden yeni am ynetiminin Esed rejiminden kalan askeri kabiliyetlere (ki bu kabiliyetler srail’e kar deil kendi halkn ldrmek iin kullanlyordu) sahip olmasn engellemek amacyla byk bir hava saldrs serisi balatmt. Bu dorultuda Suriye’deki askeri sleri ve depolar imha etmiti. Ancak Mart ve Nisan aylarnda dzenlenen saldrlar bundan farkl bir seyir izledi. srail, o dnem uluslararas basnda gndeme gelen Ankara-am askeri i birlii anlamas ve TSK’nn Suriye’de belirli askeri slere konulanaca iddiasyla paralel bir saldr zinciri balatt. Bu noktada Palmira ve Humus’da hedef alnan askeri sler TSK’nn konulanaca iddia edilen sler arasnda olmas sebebiyle bir gerilime sebep oldu. Her ne kadar Trkiye ve Suriye’den resmi olarak byle bir konulanmay dorulayan bir aklama yaplmam olsa da srail tarafndan yaplan aklamalarda Trkiye’nin Suriye’de artan nfuzunun hedef alnd aka belirtildi. Dolaysyla bu aamada srail’in, Trkiye’nin 14 yllk i sava boyunca Suriyeli muhaliflere ve sivillere verdii destekle elde ettii ahlaki stnln tesinde, devrimi baaryla tamamlayan muhaliflerle yakn ilikilerinden olduka rahatsz olduu grlmekte. srail bu noktada Suriye’de igalci, saldrgan ve yaylmac olan taraf olmasna ramen Trkiye’nin artan etkisinden bir tehdit algladn ne srerek saldrlarna meruiyet retmeye almakta. Dier yandan PKK/YPG terr rgtyle artk aktan da dile getirilen ilikileri ve Suriyeli Drzi aznl bahane ederek gneyde yapt saldrlar dnldnde srail’in bu unsurlar zerinden Suriye’de istikrarszl ve mmknse blnmeyi zorlad grlmekte. Yine de Drzi unsurlarn am ile anlamas ve devam eden am-SDG mzakereleriyle srail’in u aamada bu hedefinden uzak olduu sylenebilir.
Ksacas srail iin devrim sonras Suriye’de istikrarszlk reten sorunlarn temel kayna olan Esed rejiminin devrilmesi, PKK/YPG’nin zemin kaybetmesi ve ABD’nin muhtemel asker ekme gndemi sebebiyle konforunu kaybettii sylenebilir. zellikle TSK’nn am ile koordineli bir ekilde Suriye’de konulanmas ile daha da alan kaybedecei iddia edilebilir. Dolaysyla Suriye’de istikrarszl artrmak iin abalarken buna kar politikalar gelitiren ve Suriye’de kazanan durumda olan Trkiye ile kar karya gelmesi de srecin doal bir sonucudur.
Trkiye’nin pozisyonu
Trkiye’nin Suriye’deki ncelikleri ve krmz izgileri 2016’dan beri olduka net ve tutarl bir politikayla ortaya konmutur. Bir yandan PKK/YPG terryle mcadele ederek terr koridoruna darbe vurulmu, dier yandan zellikle dlib’den yeni bir g dalgasn engellemek iin askeri varlk gsterilmitir. Tm bu yaplanlar ise Suriye’nin toprak btnln ve istikrarn ilkesel olarak savunan bir prensiple hayata geirilmitir. Esed rejimi sonras Suriye’de Trkiye’nin istikrar ve toprak btnl talepleri ayn ekilde devam ederken artk bu politikalar am ile entegre bir ekilde yrtme zemini bulabilmitir. savatan arta kalan tek cephe olan PKK/YPG igaliyle mcadele de Ankara-am i birlii ve egdm ile yrtlmektedir.
Trkiye’nin yeni Suriye’de istikrar isteyen ve lkenin niter bir yapda yeniden inas iin abalayan politikalar yukarda saylan srail’in hayalindeki Suriye’yle taban tabana ztlk gstermektedir. elien vizyonlar doal bir rekabet yaratsa da srail’in Suriye iindeki saldrlar ise konuyu siyasi olmaktan te askeri bir mcadele riskine evirmektedir. Tam da bu yzden getiimiz hafta Azerbaycan’da aktrler arasnda istihbarat dzeyinde grmeler yaplm ve bir mzakere zemini aranmtr. Ancak srail’in Suriye’ye ynelik irrasyonel talepleri ve Netanyahu ynetiminin blgeyi atee atmaktan kanmayan saldrgan politikalar sebebiyle ortak bir zemin bulmak olduka zordur.
Trump’a tanan endieler
Suriye’de devrim sonras ibre Ankara’nn lehine, srail’in ise aleyhine dnmken srail’in bu durumu deitirmek iin hava ve karadan saldrlarn artrmas ise kendisi asndan bir zm retmekten olduka uzaktr. Konu olan saldrlar Trkiye’nin Suriye’deki artan etkisini azaltamayaca gibi Ankara-am arasnda muhtemel bir askeri i birlii anlamasn engellemeye de muvaffak olmayacaktr. Tam da bu yzden Netanyahu’nun zm Trump’da aramas srail’in ierisinde bulunduu aresizlii gstermektedir.
srail’in Trkiye’nin Suriye’deki varlndan tehdit alglamasnn, aslnda Suriye’de istedii an istedii yere saldrabilme ve igalini geniletme lksn terk etmek istememek olduu, Trump’n Netanyahu’ya yapt ‘makul olmalsn’ szyle de teyit edilmitir.
srail’in bu aamada Trump’tan talebi, Trkiye’yi bask altna alarak muhtelif slere askeri olarak yerlemesini engellemesi ve i savata Rusya’yla kurduu mekanizmann benzerini kurmaya zorlamasdr. Bilindii gibi i sava boyunca srail’in Suriye’ye yapt saldrlar herhangi bir Rus unsurunu hedef almaktan kanyor, bunun karlnda ise Rus hava savunma sistemleri srail uaklarna kar bir mdahalede bulunmuyordu. te yandan srail’in am’n gneyinin tamamen silahszlandrlm bir blge olmas talebi de egemen bir Suriye fikrine aykr olmas sebebiyle makul deil. Yani Netanyahu bu konularn hibirinde Trump’tan beklediini alabilmi deil.
Trump ise u aamada ran’la nkleer mzakerelere odaklanmken Trkiye ve srail gibi mttefik olarak grd iki lkenin kar karya gelmesini istemiyor. te yandan yapt aklamalarla Suriye’de Trkiye’nin nfuzunu kabul ettiini belirtmi oluyor. Dolaysyla Trump iin Suriye Trkiye’ye havale edilmi, Erdoan’la yakn ilikileriyle zebilecei ve srail’e tehdit oluturmad mddete istikrarndan rahatsz olunmayan bir lke konumunda. Bu da Netanyahu’nun istikrarsz ve dolaysyla sorun oluturmaya devam eden Suriye hayalinden te Trkiye’nin Suriye vizyonuna ok daha yakn bir bak as. Tam da bu yzden yakn gelecekte Trump’n Suriye’de Ankara’yla uyumlu vizyonu erevesinde Amerikan askerlerini geri ekme gndeminin snaca sylenebilir. Bu da PKK/YPG’nin zerindeki gvenlik kalkannn kalkaca veya rgt feshedip am’n otoritesini kabul ettikleri ya da Ankara-am ortaklnda terrle mcadele operasyonlarna muhatap olduklar bir dzlem douracaktr. Ve tm bu yaananlar sonucunda Netanyahu’nun Suriye’de istikrarszl krkleyen politikalarnn baarsz olduu, Suriye’de srail’in kaybeden olduu bir gelecek ortaya karacaktr. Ancak bu yenilgiye ramen srail’in yaylmac politikalar devam edecektir. Her ne kadar Netanyahu’nun istediini vermemi olsa da Trump’n net bir snr izmedii her senaryoda srail’in bu saldrgan politikalarndan geri adm atmas olduka dk ihtimaldir. Netanyahu’nun srail i politikasndaki keye skmln yeni savalar ve katliamlarla ama yntemi de dnldnde Suriye’de srail’in makul olabilmesi mmkn grnmemektedir. Bu yzden Suriye’nin geleceinde ve blge jeopolitiinde srail-Trkiye rekabeti yakndan takip edilmesi gereken bir gndem olmay srdrecektir.