Trump ynetimi in karsnda henz cretli bir saldrganla gemedi ama bir gn bu saldr hamlesini balatrsa enerjisini blecek przlerden de kurtulabileceini gsterdi. Avrupa terkedilebilir, Rusya ile anlalabilir, Ukrayna Sava bitebilir. Bylece Trump, bir tala iki ku vurmak ve olas glenmi bir Rus-in ittifakn da bugnden engellemek derdinde.
Prof. Dr. Nurin Ateolu Gney/ Milli stihbarat Akademisi
Mnih Gvenlik Konferans’nn birinci gnnde, ABD Bakan Yardmcs JD Vance’in yapm olduu olduka sert konuma ile Avrupal muhataplar ok olmutu. Takiben ABD Savunma Bakan Pete Hegseth’in Avrupa hakknda sarf ettii grler Trans-Atlantik ilikilerde yeni ciddi bir krlmann yaanmakta olduunu bizlere gsterdi. Avrupal aktrlerin aknlktan alan azlar, gzyalarna, gz yalar teselliye dnt. nsann dnp, ciddi misiniz diye soras geliyor. Avrupallarn Trump ynetiminin kabal karsnda neden fara tutulmu rdek gibi kalakaldklarn anlamak mmkn deil.
TRUMP-PROOF BR AVRUPA HAYAL
Aslnda Avrupa’nn kendi yarattklar hikayelere inanma kapasitesini kimi zaman hafife alyoruz. Trump seildiinden beri Avrupallar, “Trump-proof /Trump-geirmez” bir Avrupa yarattklarna/yaratabileceklerine kendilerini inandrmlard. Avrupa bakentlerine gre 1. Trump ynetimi srasnda, ABD, Avrupa’y yeterince snamt. Avrupallar o dnemi, gururlar incinmi ama fazla yara-bere almadan atlatmlard. Bu tecrbeye dayanarak, stelik Trump’n istedii dorultuda savunma harcamalarn artrm bir Avrupa elde olduu iin de Trump’n 2. dneminde Trans-Atlantik ilikilerini kurtarabileceklerine inanmlard. Avrupallar, Trump-proofing dedikleri stratejinin yle ileyeceini hayal ediyorlard: Bildiimiz gibi Avrupal lkeler bir sredir savunma kapasitesi inas da dahil eitli konularda istiare ediyorlar. ABD’nin houna gidecek LNG ticareti vb konularda geri adm atmay dnyorlar. te Avrupallar, NATO Zirvesi ncesi baz kararlar kesinletirip Trump ile paylamay ve Avrupallarn ie yararll konusunda ABD’yi ikna etmeyi planlyorlard. Olmad. Trump ynetimi, NATO Zirvesine kadar dahi beklemedi. AB Brokrasisini ve Avrupal aktrlerin ounu, sert gce sahip olmama zerinden yerin dibine soktu. Trump, ktaya ayak basmadan Trump-geirmez olduu dnlen Avrupa stratejisini yerle bir edecek bir saldrganlk gsterdi. Avrupallarn hakaret bekleseler bile saldr beklemediklerini bugn deneyimledikleri travmadan anlyoruz.
Aslnda, Avrupallarn yaad aknl bir yandan anlamak mmkn. Bu aknlk armadan ziyade dehet duygusundan kaynaklanyor. Zaman zaman ABD’nin revizyonist tek tarafll kabarr, ama bu tr karanlk zamanlarn gelip geecei, Washington’un en nihayetinde liberal dnya dzenini ykmaktan imtina edecei varsaylrd. Bugn Trump, sadece Amerika’daki messes nizamna saldrmyor, ABD’nin kendi kurup kendi zayflatt liberal dnya dzenini karsna almaktan ekinmeyeceini dosta dmana ilan ediyor. Bylece dnyann iinden gemekte olan kresel istikrarszl glendiriyor, var olan yangnn zerine benzin boca ediyor, adeta sistemin yklp kllerinden yeni bir sistem domasn arzu ediyor. Hegemonyac kuram bu tr oyunun kurallarn dntrc byk g hamlelerini bizim iin aklar. Buna gre byk g sistemin kendisi iin yeterince karl olmadn dndnde onu dntrmek iin harekete geebilir. Byk gler dnmde uzlamaz ise gc yeten dnm tetikleyecek gc kullanmaktan ekinmez. ABD’li yetkililer Avrupallarn yzne baka baka “normlar ate etmez, silahlar ate eder, mermiler vurur” tarz adeta kamyon arkas zdeyiler sylerken dnm saatinin geldiini mjdeliyorlard. nk bugn Trump mevcut uluslararas sistemin ABD’nin rakiplerinin lehine ilediini dnrken Washington’un aleyhine iledii kansndadr. Ve baz Uluslararas likiler uzmanlarna gre, ABD Bakan liberal sistemi gerektiinde askya almak suretiyle bir sredir Washington’un tm rakiplerini pasivize etmeye almaktadr. Her rakibe uygulanan reete birbirinden farkl olmakla beraber kesin olan u ki Trump Amerika’nn 2. Hegemonyac dnemini balatmak istemektedir. stelik Avrupallar al aa ederken kullanlan sylem Kresel Bat’nn deerlerini rnein demokrasinin ne olduunu tanmlama stnlnn de ABD’nin elinde olacan gsteriyor.
TEMEL KAYGI N M, ABD EMPERYALZM M, AVRUPA’YI DVMEK M?
Bence ve bir grup uzmana gre de ABD’nin temel hedefi ve de yegne rakibi in’dir. Kimileri Washington ve Pekin arasnda bir nevi Thuycdides tuza kurulmamas iin iki byk gcn temkinli davranmas gerektiini tavsiye ediyordu. Trump ynetimi in karsnda henz cretli bir saldrganla gemedi ama bir gn bu saldr hamlesini balatrsa enerjisini blecek przlerden de kurtulabileceini gsterdi. Avrupa terkedilebilir, Rusya ile anlalabilir, Ukrayna sava bitebilir. Bylece Trump, bir tala iki ku vurmak ve olas glenmi bir Rus-in ittifakn da bugnden engellemek derdinde. Ayrca revizyonizmin in ve Rusya’ya ya da haval ismiyle Dragon/Bear’a salayaca avantajlarn da nn kesme derdinde Beyaz Saray. Bunun yolunu da in ve Rusya’y liberal dzenin ierisine ekmek de artk grmyor. Zamannda her iki lkenin de kapitalist pazar ekonomisine entegre olmasn salayan Washington bu hamlesi ile hata yaptn dnyor. in’in ykselii ve kresel ekonomideki yerini salamlatrmas, Rusya’nn kresel ekonomik sistemden dlanmamas ABD’ye yapm olduu hatay hatrlatyor. Bugn Washington baka bir yol izlemek zere. Kimseyi sisteme ekmiyor, kendisi revizyonist oluyor. Sistemi kysndan tesinden berisinden de dntrmeye almyor, tam gbeinden, uluslararas toplumun temeli egemenlik zerinden ie giriiyor. Emperyalist olmaktan gurur duymasna ramen Napolyon gibi devrimci olmaktan Trump’n dem vurmas bu yzden.
Bundan sonra, Dnya’nn nndeki en nemli soru, bu byk gcn dnyadaki yeni nfuz alanlarn paylamaya alp almayacaklardr. Bu resim iinde, Avrupa’nn byk bir yalnzlk iine dtn sylersek yanl olmaz, zira artk bata AB zellikle bir yandan ticaret savalarnn muhatap olurken dier yandan da kendi gvenliini kendi bana salamak zorundadr. Yan banda da Ukrayna Sava’n sonlandrmak isteyen Putin-Trump ikilisi varken Rusya’y kendisine ve Ukrayna’ya dorudan tehdit gren Avrupa’nn hzla birlikte hareket edip yeni bir ortak gvenlik ve d politika retmesi gerekmektedir. te, Mnih sonras Paris toplants da bu aciliyet iinde yapld ve bata Ukrayna Sava’nn gidiat olmak zere bir Avrupa alternatifi ortaya konmak istendi. Bu balamda, Trump AB’yi imdilik harekete geirmeyi baarm grnyor. Bu Trump’a imdilik yetebilir zira onun esas amac ABD’ye yk olmayacak ekilde Avrupallarn kendi gvenliklerinin maliyetini stlenmesi ve ABD’nin kresel hegemonik mcadelesine gerekli katky vermeleri.
TRANS-ATLANTK LKLERNN KARA KII
Mnih Gvenlik Konferans ile aa kan Avrupa ve ABD arasndaki ilikilerindeki bu ciddi atlak iki taraf arasnda yaanan ilk anlamazlk tabii ki deil. ki taraf arasndaki ilikilerin tarihsel srecine bakldnda, ABD’nin Avrupal mttefiklerini zaman zaman aldatt grlr. Bu sebeple Trans-Atlantik ilikilerde defalarca gven bunalm ortaya kmtr. En derin atlaklardan biri 2003 ylnda almt.ABD’nin Avrupa’nn itirazna ramen BM’den yetki almakszn tek tarafl Irak mdahalesi gerekletirmesi sonucu Trans-Atlantik ilikilerde derin bir kriz yaanmaya balanmt. Bu anlamazlk anlan tarihte literatre ki Bat(Two West) olarak gemitir. Zira Avrupallar, kendilerinin ABD’den ayr bir Bat dnyas olarak tanmlamaya balamlard.
Ancak, 2003 tarihli ayrmann bugnk krizden olduka farkl olduu grlmektedir. Sz konusu bu farkn taraflar arasnda alglanan gvenlik tehditleri ve bunlarla nasl mcadele edilecei konusundaki gr ayrlndan ortaya kt da anlalmaktadr. Bu balamada, 2003 ylnda AB’nin Solana belgesinde ilan edilmi olan Avrupa’ya ynelik tehditlerle ABD’nin Bush dneminde ilan etmi olduu tehditlerin ayn olduu grlmektedir. 2003 ylnda iki taraf arasnda yaanan anlamazln temel nedeni, Avrupallarn tek taraflla kar ok tarafll savunmalaryd. Dolaysyla o gn Avrupallar ABD’nin nleyici sava yntemine iddetle kar kyorlard. Ksaca Avrupa ve ABD, Dnya’ya baktklarnda ayn tehditleri gryor ama bunlarla mcadele aralar konusunda ayryorlard. Bu tehditlerle nasl mcadele edilmesi gerektii konusu taraflar birbirinden o kadar uzaklatrmtr ki, anlan tarihte bir makalede mttefiklerin birbirlerini Kabil ile Badat arasnda kaybettikleri sylenerek bu Irak hadisesinin mttefik ilikilerini nasl bozduuna dikkat ekilmitir. 2003 nemliydi, nk Avrupa gvenliine Avrupa’nn zgn bir yaklam getirdii bir nevi milatt. O gnden bugne Avrupa, Rusya ile yaam olduklar enerji krizlerine de pareler olarak karlkl bamlklardan kurtulup, stratejik otonom olmann yollarn arad. Bu uurda Stratejik Pusula ilan edildi.
2024 senesine gelindiinde, AB’nin d politika ve savunma alannda ABD’den tam anlamyla bamszlaamadn gryoruz. Bu Avrupa iin kt bir haber zira bugn 2003’ten farkl olarak ABD ve Avrupallar Dnya’ya bakyor ve farkl tehditlerin kendilerine yneldiini gryorlar. Avrupallar Rusya Rusya diye barmakta, ama ABD Savunma Bakan Washington’un ncelikli gvenlik alglamasnn Avrupallarla ayn olmad gerekesiyle Ukrayna’da yaanacak olas bir atekeste ABD askerinin buraya konulandrlmayacan syledi bile. Bu durumda Avrupa’nn kapasite eksiklii de dnldnde Ukrayna savann Kiev lehine sonulandrlmas Avrupa iin ncelikli hale geliyor. Avrupa adna bir kt haber daha var: ABD Bakan Yardmcs J.D. Vance’in Mnih konumasnda Brksel’in gvenlik endieleri hakknda yapt aklamada, Avrupa’ya ynelik tehdidin ne in ne de Rusya’dan deil esas olarak Avrupa’nn kendisinden- iinden- geldiini belirtti. Bu saldrgan ifadesiyle, Vance, Avrupa ynetimlerini dorudan hedef alm ve onlar halklarn siyasi isteklerine kar durmakla sulamtr.
Washington ve Brksel arasndaki gvenlik alglamas konusunda yaanan keskin ayrlk doal olarak taraflarn zellikle Ukrayna savann nasl zlmesi gerektii konusunda da farkl dnmelerine yol at. ABD’nin bu konuda Avrupallar tamamen dlamak suretiyle dorudan Rus yetkililerle Ukrayna’daki savan sonlandrlmas iin Riyad’da bir araya geldi. Trump’n ciddi olduu grlyor. Trump’n Ukrayna meselesiyle de balantl olarak Avrupa’nn savunulmasnda maliyetin ve sorumluluun artk ABD stnden alnp Avrupa’ya devredilmesi meselesinde ciddi olduunu anladktan sonra Avrupallarn gidebilecei yol da daralm oluyor. Avrupa tekrardan fabrika ayarlarna dnerek hzla stratejik zerlik fikri temelinde kendi savunmasnn gerekliliklerini yerine getirmek iin planlama yapmak zorundadr. Ancak, bunun iin hem Birlik iindeki atlak seslerin almasna hem de zamana ihtiya vardr.
BAHAR NE ZAMAN GELECEK?
Avrupallarn bugn Trump saldrganl karsnda maruz kaldklar bu acizliin en nemli sebeplerinden biri tabii ki uzun yllar stratejik krlk iinde yaam olmalardr. Souk Sava sonras 2003 tarihli Solana belgesi yaynlandnda Avrupa kendisini bir gvenlik adas olarak tanmlam ve snrlarnn tesinde de kendi normlarn-genileme ve iyi komuluk politikalaryla- yaygnlatrmak suretiyle gvenliini koruyabileceini ummutur. Tm bu cicili biili szlerden sonra ne yapt pekiyi, gitti Trkiye ile stratejisizlik zemininde bir iliki kotarmaya alt. Ukrayna Sava’nn kmamas iin hi aba gstermedi, ABD’nin trenine bindi ve btn bar inisiyatiflerini Rus yanls olmakla sulad. Sonuta kendisi iin gvenli olan bir alann istikrarszlatrlmasna gz yumdu. Kara k arp duran Avrupa, imdi baharn ne zaman geleceini merak ediyor. Bahar yakn deil ama imknsz da deil.
Bugn Avrupa’nn artk gvenlii konusunda ncelikli olarak NATO’ya ve dolaysyla ABD’ye gvenmekten vazgemesi gerektiini savunan kiiler Avrupal bakentlerin NATO’yu terk etmelerini salk vermektedir. Ancak, byle bir kararn verilebilmesinin nndeki en byk engel tabii ki Avrupa bakentlerinin u an iinde bulunduu siyasi blnmlktr.Ayrca, 1948 ylndan bu yana NATO’nun Avrupallara salad konvansiyonel ve nkleer caydrcl -yaygnlatrlm Amerikan nkleer emsiyesinin-Avrupallarn temin etmesi u anda mmkn deildir. Bu balamda, Avrupallarn ksa vadede are olarak, en azndan AB erevesi iinde rnein PESCO v.s. balamnda yeni ibirliklerine ynelmeleri gerekebilir. Zaten imdiden Birleik Kralln ismi bu balamada oka zikredilmektedir, dolaysyla yaknda Ankara’nn da kaps alnrsa hi armamak gerekir. Neyse ki Trkiye bahar habercisi olmaya alk.