NATO, kuruluunun 76. yln transatlantiin bir yakasnda korumac politikalaryla Donald Trump ynetimindeki ABD, dier yakasnda panik halindeki baz Avrupa lkeleri arasndaki gerilimle doldururken, vazgeilmez mttefik Trkiye’nin neminin artt bir dneme giriyor.
Kuzey Atlantik Anlamas Tekilat (NATO), kinci Dnya Sava’nn ardndan 4 Nisan 1949’da, Bat Avrupa’nn gvenliinin yeniden yaplandrlmas amacyla kuruldu.
ABD ile Kanada ve Belika, ngiltere, Danimarka, Fransa, Hollanda, talya, zlanda, Lksemburg, Norve ve Portekiz olmak zere 10 Avrupa lkesini kolektif savunma emsiyesinde bir araya getiren ttifak, 75 ylda 32 yeye ulat.
NATO, eyrek asrda birok snamadan geti.
Avrupa-Atlantik blgesinde bar umutlarnn artt Souk Sava sonras dnemde ttifak’n varl dahi sorgulanr hale geldi.
Ancak en gl yesi ABD ile dier baat gleri barndran Avrupa arasndaki stratejik ortaklk, ttifak’ ayakta tutan ana unsurlardan oldu.
NATO, bu kez ise yl dnmne ise gergin bir atmosferde giriyor.
ABD’nin yeni Bakan Trump, seim kampanyas sresince Avrupa ve Kanada’ya “savunmaya yatrm yapmayan mttefikleri korumayaca” sylemini kulland.
NATO’nun zerine ina edildii kolektif savunma ilkesini dorudan hedef alan bu yaklam, zellikle Brksel’de sert biimde yankland.
2022’den bu yana yan banda “varolusal tehdit” olarak tanmlad scak bir savala mcadele eden Avrupa Birlii (AB), tmyle panie kapld.
Kuruluundan itibaren “ekonomi birlii” temelinde ilerleyen, savunma ile gvenlik alanlarnda ise NATO ve ABD’den bamsz hareket edemeyen bir yap olan AB, Trump’n grevi devralaca 20 Ocak 2025’i endieyle bekledi.
AB, Trump’n ABD’yi her alanda ngrlemez bir mttefike dntrd ilk bakanlk dneminden de ald derslerle 2. dneme aylarca hazrlk yapt.
imdiye dek yalnzca kriz anlarnda dillendirilen, tekrar tekrar grldkten sonra rafa kaldrlan “savunma birlii” fikrini hayata geirmek birincil hedef haline geldi.
Bir nevi “Trump grev gc” kuruldu, AB yesi lkelerle ve Amerikal muhataplarla dzenli grmeler yapld, Brksel’den Washington’a scak mesajlar iletildi. Ancak hazrlklarn hibiri, transatlantik ilikilere olumlu bir balang yaplmasna vesile olamad.
“Yeni ABD” ile geri kalan mttefikler ilk kez 12-13 ubat’ta Brksel’de yaplan NATO Savunma Bakanlar Toplants’nda bir araya geldi.
ABD Savunma Bakan Pete Hegseth, ayn masa etrafnda bir araya geldii Ukraynal ve Avrupal mevkidalarna “Ukrayna’nn NATO yesi olmayacan, sava sonrasnda gvenlik garantilerinin Avrupa lkeleri tarafndan verilmesi gerektiini” syledi.
Avrupa’da kaygyla beklenen yeni savunma harcamalar skalas da ilk kez ABD’nin resmi azndan mttefiklere “yzde 5” olarak iletildi. Halihazrda Gayri Safi Yurt i Hasla’nn (GSYH) ortalama yzde 1,9’unu savunmaya ayran Avrupa lkeleri iin yeni bir bask unsuru domu oldu.
Avrupal liderlerini adeta oke eden gelime ise 14-16 ubat’taki Mnih Gvenlik Konferans’nda yaand. ABD’nin Ukrayna ve Rusya zel Temsilcisi Keith Kellogg, Ukrayna bar grmelerinde AB’nin masada olmayacan duyurdu.
Son 3 yldr tm askeri kaynaklarn Kiev’e ynlendiren AB, kaderini etkileyen yegane gelimede masa d kald.
Bu gelimeler zerine Avrupal liderler, Brksel-Paris-Londra-Varova hattnda sk sk grmeler yapt, Trkiye’nin de aralarnda olduu savunmada nde gelen NATO mttefiklerinin kapsn ald.
Brksel’de bugn 2. gnnde devam eden NATO Dileri Bakanlar Toplants’na ilk kez katlan ABD’li bakan Marco Rubio da “Trump’n NATO’ya deil, yeterince savunma harcamas yaplmamasna kar olduu” vurgularken, bir kez daha yzde 5’e iaret etti.
– RUTTE’NN ZOR GREV
Bu gerilim, grevi henz 1 Ekim 2024’te devralan yeni NATO Genel Sekreteri Mark Rutte’yi hayli zor bir misyonla kar karya brakt.
Atlantik’in iki yakasn bir arada tutmak iin youn diplomasi yrten Rutte, bu hedefin en az yzde 3 olacan varsaydn, Rusya, in, Kuzey Kore ve ran’dan ynelen tehditler karsnda bu ykseliin “Trump istiyor diye” deil, artlar gerei olduu mesajlarn verdi.
“ABD’nin Avrupa’dan birliklerini ekecei” kaygs konusunda mttefiklere teminat veren Rutte, Bakan Trump’n byle bir plan olmadn syledi.
Rutte, ABD’nin NATO toplantsnn hemen ncesinde aklad yzde 20 oranndaki ek tarifelerine ramen gvenilir bir mttefik olmaya devam ettiini savundu.
– “BU YEN GEREKLK, FIRSATLAR DA GETRYOR”
AA muhabiri, NATO’nun 76. ylnda, iinde bulunduu durum ve gelecekteki olas gelimelerle ilgili, gvenlik, savunma ve transatlantik ilikiler uzman ABD’li Profesr Andrew Latham’n grn ald.
“76 yandaki NATO, yetikinliin ilk gerek snavyla kar karya.” ifadesini kullanan Latham, bu durumun beklendiinin aksine Moskova veya Pekin’den ynelen bir tehdit nedeniyle deil, Trump ynetimindeki ABD ile Avrupal mttefikler ve Kanada arasnda yaanan bir “hesaplama” nedeniyle yaandn belirtti.
Latham, Avrupa’nn yllardr “rehavet iinde” olduunu kaydederek, “u anda bile, Avrupa’da bir kara sava srerken ve ktann gvenlik mimarisi dorudan tehdit altndayken, birok NATO lkesi, faturay sanki baka biri deyecekmi gibi davranyor. Donald Trump artk buna inanmyor. Aslnda hi inanmad. Deien ey, bu sefer yalnz olmamas. ABD’nin siyasi yelpazesinde, zengin mttefiklere kalc askeri sbvansiyon destei azalyor. Bu arka plana kar eski pazarlk yani ABD’nin Avrupa’y korurken, Avrupa’nn ise uluslararas normlar hakknda ahlak dersi vermesi giderek daha krlgan grnyor.” deerlendirmesinde bulundu.
Trump’n NATO’yu terk etmeyeceine ancak ttifak ierisinde kendini yeniden konumlandracana dikkati eken Latham, yle devam etti:
“Dnya daha ok kutuplu bir dneme girerken, Washington’n Asya-Pasifik’teki karlarndan ok Avrupa gvenliini nceliklendirmesi pek olas deil. Bu deiim Avrupa iin rahatsz edici olabilir. Bu yeni gereklik, frsatlar da getiriyor. NATO kendi savunmalarna gerekten katkda bulunan egemen devletlerden oluan bir koalisyona dnebilir. ‘Stratejik pasiflik’ iin bir koltuk denei deil, ortak gvenlik iin bir ereve haline gelebilir. Ancak oraya ulamak iin yanlsamalardan kurtulmas gerekecek.”
spanya’nn gneybatsndaki Cadiz Krfezi’nde 24 Mart’ta balayan ve 4 Nisan’a kadar sren NATO’nun yl iindeki en byk tatbikat olan Dynamic Mariner/Flotex 25 tatbikatna katlan Trkiye, gerek askeri personel gerekse gemi ve malzeme saysyla ne kt. Toplamda 8 lkeden 4 bin kadar askerin katld Dynamic Mariner/Flotex 25’te Trkiye, Amfibi Grev Kuvvetleri Karargahlar ve Retin Eitim Sahas’nda konulanm Amfibi Deniz Piyade Taburu ile toplamda 1300 personeli ve 4 gemisi ile itirak salad.
– “TRKYE, BAKALARININ TAIMAYACAI AIRLII TAIYAN BR LKEDR”
Latham, yeni dnemde Trkiye’nin ttifak iin daha byk rol oynayacann altn izerek, “Trkiye iin iinden getiimiz an ise ok farkl seyrediyor. Ankara, ittifaklarn yalnzca yelerinin risk alma istei kadar gl olduunu uzun zamandr anlam durumda. Trkiye okyanus tesinden gelen belirsiz vaatlere gvenmiyor. Canl atmalar, blgesel gler ve ortaya kan tehditlerle evrili, dmanca bir mahallede faaliyet gsteriyor. Gerekten ie yarayan bir ordu ina etti. Amerikan gcnn arkasna saklanmyor, onu tamamlyor ve bazen onunla rekabet ediyor.” eklindeki tespitini paylat.
“Trkiye, bu stratejik ortamda kendini vazgeilmez klmtr.” diyen Latham, unlar kaydetti:
“Trkiye, ttifak’tan ‘bedava’ yararlanan bir lke deildir. Trkiye, bakalarnn tamayaca arl tayan bir lkedir. ronik olan, uzun sredir nazik Avrupa-Atlantik evrelerinde zor bir ortak olarak grlen Trkiye’nin, Amerikan emsiyesi kmeye baladnda ayakta kalan birka vazgeilmez yeden biri haline gelebilmesidir. Bu dnemde Trkiye’nin rol kendi karlar, kendi vizyonu ve kendi yetenekleri olan blgesel bir g olarak byyecek. Bu vizyon her zaman Washington, Berlin veya Paris ile mkemmel bir ekilde rtmeyecektir. Ancak gerek bir ittifak fikir ayrlna da yer aar.”